Toplumsal cinsiyet eşitliği ve adalet üzerine konuştuğumuzda, geçmişten günümüze bir dizi geleneksel pratiği sorgulamak zorunlu hale gelir. Bu, özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun egemen olduğu dönemlerdeki uygulamalarda belirginleşir. Padişahların harem kurma pratiği, bu bakış açılarını anlamak için oldukça öğreticidir. Harem, tarihin derinliklerinden bugüne kadar sadece bir güç ve zenginlik sembolü olarak değil, aynı zamanda toplumsal cinsiyet dinamiklerini anlamak açısından da önemli bir öğretidir. Ancak harem anlayışına yalnızca iktidar ve lüks odaklı yaklaşmak, kadınların bu sistemdeki rollerini küçümsemek anlamına gelir. Bu yazı, harem kurma geleneğini toplumsal cinsiyet, çeşitlilik ve sosyal adalet bağlamında sorgulayarak, hepimizi daha derin düşünmeye davet etmektedir.
Harem, Osmanlı İmparatorluğu’nun padişahlarının ve üst düzey devlet adamlarının bir arada yaşadığı ve çoğunlukla yalnızca erkeklere ait bir alandı. Ancak, bu alanda kadınlar da vardı ve padişahların haremi, geniş bir kadınlar topluluğunun iktidarın merkezine entegre olduğu bir sosyal yapıydı. Harem, yalnızca cinsiyetler arasındaki güç dengesinin bir yansımasıydı; burada kadınlar, erkeklerin arzularına ve egolarına göre biçimlenen bir toplum düzeninin parçasıydı. Bu düzen, sadece padişahların değil, aynı zamanda geniş bir yönetici sınıfının ve aristokrasinin de kadınları toplumsal hiyerarşi içindeki yerlerinde konumlandırmalarını sağlıyordu.
Kadınların hareme girmesi, onlara bir tür toplumsal iktidar sunmuş olabilir, ancak bu “güç”, esasen erkek egemen toplum yapısının dayattığı normlara dayanıyordu. Kadınların seçim hakkı yoktu, belirli bir toplumsal rol üstlenmek zorundaydılar. Bu, onların toplumsal hayattaki yerlerini tamamen başkalarının inşa ettiği kalıplara göre şekillendiriyordu.
Kadınların haremdeki rolü sadece bir tarafın zenginliğini ve lüksünü yansıtmıyordu. Bu kadınlar, genellikle sıradan halktan ya da zorla alınan köleler arasından seçiliyordu. Onlar, pek çok durumda kendi iradeleri dışında bu sistemin bir parçası haline gelmişlerdi. Ancak, burada da önemli bir nokta vardır: Haremdeki kadınlar, kendi durumlarına ve haklarına dair duygusal ve toplumsal empati geliştirme fırsatına sahip olmasalar da, bazen bu sistem içinde kendilerini yeniden inşa etme ve sosyal anlamda bir şeyler yaratma şansı bulabiliyorlardı.
Kadınların empatik bakış açıları, toplumsal ilişkilerde onları farklı bir yere koymuştur. Bir kadının sosyal anlamda güçlü olma çabası, genellikle onun toplum içinde ‘iyi’ bir eş, annelik rolü veya “güzellik” üzerinden tanımlanmasıyla ilişkilendirilmiştir. Haremdeki kadınların toplumla kurduğu bağlar, bir anlamda, toplumun erkek egemen yapısının içinde daha derin bir varlık oluşturmayı amaçlıyordu. Bunu anlamak, bugünkü toplumsal cinsiyet anlayışımızı yeniden şekillendirmemize yardımcı olabilir.
Padişahların haremi kurarken temel amacının salt kişisel arzuları karşılamak olduğu düşünülse de, harem sadece cinsel ve fiziksel bir topluluk değildi. Harem, aynı zamanda padişahların siyasi güçlerini pekiştirmek amacıyla kullanılan bir yapıyı da yansıtıyordu. Bu bağlamda, padişahlar yalnızca fiziksel ihtiyaçlarını değil, aynı zamanda siyasi stratejilerini ve toplumsal gücünü de haremler üzerinden pekiştiriyorlardı. Erkek egemen bakış açısının burada belirleyici bir rol oynadığı açıktır. Kadınların toplumdaki yerleri, erkeklerin onlara biçtiği rollere dayalıydı; padişahların haremlerindeki kadınlar, yalnızca erkek egosunun ve toplumsal yapının istekleri doğrultusunda yer buluyordu.
Erkeklerin haremin kontrolü üzerindeki etkisi, bu sistemin güç dengeleri üzerine kurulu olduğunu gösteriyor. Erkekler, haremlerini sadece bir “kadınlar topluluğu” olarak değil, birer “sosyal araç” olarak görüyorlardı. Kadınları toplum içindeki rollerine göre yerleştiren ve şekillendiren sistem, erkeklerin çözüm odaklı bakış açılarını ve toplumsal yapıyı güçlendirme arzusunu temsil ediyordu.
Padişahların haremi kurma nedenleri, toplumsal cinsiyet ve güç ilişkileri üzerine derinlemesine düşünmeyi gerektiriyor. Harem, sadece bir zenginlik ve güç simgesi değil, aynı zamanda cinsiyetler arası dengenin nasıl yerleştiğine dair önemli bir tarihsel belge olarak karşımıza çıkıyor. Bu tarihi pratik, hem kadınların hem de erkeklerin toplumsal rollerinin ne denli birbirine bağlı olduğunu gözler önüne seriyor.
Bugün, toplumsal cinsiyet eşitliği ve adalet adına atacağımız adımlar, geçmişin bu türden pratiklerini daha derinlemesine analiz etmeyi gerektiriyor. Peki, biz bugün hangi kalıplara hapsoluyoruz? Harem anlayışını günümüz toplumlarında ne şekilde gözlemliyoruz? Toplumsal yapımız, bireylerin kimliklerine ve rollerine hangi biçimleri dayatıyor? Bu yazı, her birimizi kendi düşünce yapılarımızı sorgulamaya ve toplumsal yapıyı daha adil bir şekilde yeniden kurma noktasında sorumluluk almaya davet ediyor.
Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz? Geçmişin toplumsal yapıları, günümüzde ne şekilde yankı buluyor? Kendi perspektiflerinizi bizimle paylaşarak bu önemli tartışmaya katkı sağlayabilirsiniz.